Бүгін Атырау облысы, Қызылқоға ауданының орталығы Миялы ауылының "Арман" мәдениет үйінде «Қазақ елінде өсіріліп жатқан салт міністі спорттық қол тума жылқылардың бүгінгі жағдайы және болашағы» атты  ғылыми-практикалық конференция болып өтті.

Атынан көрініп тұрғандай бұл келелі бас қосу бастан-аяқ ат спортын, оның ішінде аталған жылқы түрін өсіру мен дамыту жолдары жөнінде болып, нақты ұсыныс-пікірлер  мен тұщымды ой-тілектерге  ұласты. Қазақ жылқылары төзімділігі,  сыртқы орта жағдайына көнбістілігі,  жыл бойы үйірде болып тебіндеуі және тағы басқа ерекше қасиеттеріне ие. Бұл ретте,  Қазақстан Республикасы Ұлттық спорт қауымдастығы жыл сайын өткізетін "Алтын тұлпар" республикалық турнирінде алдына қара салмаған, нағыз  қолтума  "Бақторы", "Самал" және "Қоянқасқа" деген жүйріктердің шоқтығы биік. 

Мамандардың айтуынша,  осы күнге дейін сол қолтума жылқылардың ешбірінде құжат болмағандығы қынжылтады. Мысалы, біздің мемлекетке келетін ағылшын, араб, орыс жылқыларының  жеті атасы құжатында жазулы тұр. Ал біздің елімізде бұл жүйе әлі дұрыс жолға қойылмаған.  Қолтума спорттық бағыттағы жылқы тұқымын шығару үшін әлемдік таза қанды жылқы өсіру мен асылдандыру (селекциялау) әдістемесін негізге алуға болады.  Мәселен,  таза қанды мініс жылқысы -  XVII  ғасырдағы мініс бағытындағы өз жылқысын шығыс текті (араб, варварий, түрік) айғырларымен шағылыстыру арқылы, оның шабыстағы ұшқырлық қабілетін үнемі жетілдіру нәтижесінде Англия елінде шығарылған. Нәтижесінде,  бүгінгі таңда ағылшын тұлпарлары әлемде ең жүйрік жылқы тұқымы болып табылып отыр.
Демек, бізге де осы мәселені қолға алатын уақыт жетті. Бәйгені бір жүйеге келтіріп, қолтума жылқының құжатын рәсімдесек, келесі бір деңгейге көтерілуге болар еді. Яғни қолтума дегеніміз жылқының тұқымын өзімізде өндіріп, шыққан тегі Қазақстан деген атқа ие болуымыз.  Қолтума жылқының құжаты  - елімізді әлемге паш етудің тағы бір жолы.  Сондықтан тегі мықты айғырлар мен биелерді әкеліп ғылыми тұрғыда селекциямен айналысып, киелі топырақта туған қол тума жылқыларды жүйелі өндіріске қойса, ұлтымыз бен мемлекетіміздің аты әлемге танылып, ел экономикасының дамуына бірден-бір себеп болар еді. 

Бүгінгі таңда Қазақстанда туылған қолтума спорттық бағыттағы жылқыларды селекциялау мен құжаттандыру жұмыстарын Қазақ Ұлттық аграрлық зерттеу университеті ғалымдары мен "QAZAQ GOLDEN STEED" Қазақстанда туылған қол тума жылқыларды құжаттандыру компаниясы жүзеге асыруда. 

Конференцияның негізгі бағыты осы тақырыпта болды. Еліміздің түкпір-түкпірінен жиналған есімдері елге белгілі ғалымдар, спорт жанашырлары, атбегілер өз ойлары мен ұсыныстарын және кемшіліктерді жіпке тізіп айтты.  Қазақ Ұлттық аграрлық зерттеу университеті, академик Н.Базанова атындағы «Физиология, морфология және биохимия» кафедрасының меңгерушісі, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, профессор Қайрат Ихсан жүргізген конференция «Құрмет» орденінің иегері, Қазақстанға еңбек сіңірген жаттықтырушы, Жамбыл ауданының құрметті азаматы, халықаралық ат спорты түрлері жарысының құрылтайшысы және бас төрешісі, «Ұлы аламан» әлем чемпионатының ұйымдастырушысы, «Qazaq Golden Steed» Қазақстанда туылған қол тума жылқыларды құжаттандыру компаниясы қамқоршылық кеңесінің төрағасы Орынтай Әмірғалиевтің алғы сөзімен басталып,  «Қазақтың қол (төл) тума жылқыларының қалыптасуы» атты баяндамасымен жалғасын тапты. Оның әңгімесінің негізгі тақырыбы қазақтың өзіне тән жылқы тұқымын өсіріп, әлемге таныту бағытында болды. Бұл әрине,  осы конференцияға келген ат спорты жанашырларына ғана керек емес, мемлекеттік дәрежеде көтерілетін мәселе. Тұңғыш өткен бас   қосудың да негізгі мақсаты - сол екені айтпаса да түсінікті. Ұлттық спорт жанашырлары ұсынып отырған бұл жоба міндетті түрде үкімет тарапынан қолдау табуы керек. М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің «Әлеуметтік-саяси пәндер» кафедрасының меңгерушісі, философия ғылымдарының докторы, профессор Алтай Тайжанов өз кезегінде қазақ пен  жылқының болмысы туралы қызықты етіп баяндап берді және мемлекеттік деңгейдегі жиынның Қызылқоға топырағында, ауылдан бастау алғандығына дән риза болды. Оңтүстік-Батыс мал және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты Атырау филиалының директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор Мұхит Дүйсеғалиев қазақтың «Адай» тектес бәйге жылқысына сипаттама жасаса, осы институттың ғылыми қызметкері, биология ғылымдарының кандидаты Жәнібек Аралбаев қол тума жылқылардың болашағы туралы әңгімелеп берді. Батыс Қазақстан облысы бойынша қолтума жылқыларды өсіріп, сұрыптаушы, елімізге белгілі атбегі Нұрболат Әдиетов аталған жылқылардың селекциялық нәтижесіне тоқтала келе, ат спортында кездесетін кемшіліктерді де айта кетті. Жамбыл облысынан келген белгілі селекционер атбегі Асқарбек Айтжанов тарихи Тараз өңірінде қолтума жылқыларға зоотехникалық сипаттама жасап,  еліміз бойынша тұңғыш алқалы жиын ат спорты ерекше дамыған Жамбыл облысында емес Қызылқоғада өткеніне ерекше тоқталды. Мұнайлы өлкеден бастау алған бұл игілікті іс мемлекет тарапынан қолдау тауып, қазақтың қолтума жылқысы әлемге танымал брендке айналсын деген тілегін жеткізді.
 

Келесі болып сөз кезегін алған  осы конференцияның негізгі ұйымдастырушысы, Атырау облыстық "Бәйге"  федерациясының президенті, қазақ еліне белгілі атбегі,  кәсіпкер, аудандық мәслихат депутаты Қайырбек Баймұратов қол тума жылқылардың Атырау өңірі бойынша селекциялық жұмыстардың жетістігі туралы айтып берді. «Qazaq Golden Steed» Қазақстанда туылған қол тума жылқыларды құжаттандыру компаниясының құрылтайшысы, ТМД мен Қазақ еліне белгілі атбегі, республикалық бәйге федерациясының бас төрешісі Ертілеу Сатыбалды қазақтың қол тума спорттық бағыттағы жылқыларын тіркеу, бір жүйеге негіздеу және құжаттандыру мәселелерін шешу жолдарын ұсынды. Конференция модераторы, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, профессор Қайрат Ихсан қазақтың қол тума спорттық бағыттағы жылқыларының бүгіні мен болашағы туралы айтып беріп,  аталған жылқыларды шаруа қожалықтарында бонитировкадан өткізу іс-шарасы қалай жасалатынын  көрсетті. Сонымен қатар ол сөзін:  "Егер Алаштың барша атбегілері ауызбіршілікпен бірігіп осы істі қолға алса, мемлекет тарапынан кең көлемді қолдау болса біздің қолтума жылқыларымыз  болашақта ағылшын тұлпарларынан асып кетеді", деген пікірмен түйіндеді. Бұл пікірге бізде қосыламыз. 

Конференцияға "Ақжол" партиясы Атырау облыстық филиалының төрағасы Ермекқали Юсупов, "Атамекен" кәсіпкерлер палатасы, Атырау облысы бойынша өңірлік кеңесінің төрайымы, Махамбет аудандық мәслихатының депутаты Гүлмира Жұмағалиева, "Ақжол" партиясы облыстық филиалының саяси кеңесшісі Әбілхан Төлеуішов, депутаттар Жасұлан Исмағұлов пен Нұрлан Қайырденов және басқалары қатысты. Осы жерде ертеңгі өтетін бәйгеге тігілген екі жеңіл көліктің біреуін "Ақжол" партиясы облыстық филиалы ұсынып отырғанын да айта кеткен жөн.

Осылайша, қазақтың қол тума жылқысын өсіру және дамытуға арналған мағыналы да мазмұнды конференция өз мәресіне жетіп, қатысушыларға арнайы сертификаттар табыс етілді. Конференция хаттамасы үкіметке жеткізу үшін "Ақжол" партиясы Атырау облыстық филиалының төрағасы Ермекқали Юсуповке табыс етілді. Абай елінен келген айтыс ақыны, ертеңгі бәйгенің жүргізушісі Мерей Қарт  өзінің жалынды жырын арнаса, Қызылқоға ауданы әкімінің орынбасары Марат Әбуов конференцияны қорытындылап, құрметті қонақтарға облыс , атбегілерге аудан әкімінің Алғыс хаттарын табыс етті. "Спорт жұлдыздары" журналының бас редакторы Мусағали Тасқалиев қолтума жылқысын насихаттап жүрген Орынтай Әмірғалиев ағамызды журнал атынан "Спорт ардагері" төсбелгісімен марапаттады.
 

Қазақ елінде тұңғыш өткен конференцияның мақсаты - елімізде туылған қол тума жүйріктердің бүгінін саралап, болашағын бағдарлау. Таза қанды отандық тұлпарларды тұғырға шығарып, жан-жақты зерттеп, кешегі Құлагер мен шашасына шаң жұқпаған Шалқұйрықтың ізбасарларын насихаттау және осы іске мемлекет тарапынан қолдау көрсетуге қол жеткізу болып табылады. 
  Ойлаған мақсаттарыңызға жетіңіздер атбегілер қауымы!

Бауыржан Сисенов